Ochrona dóbr kultury w sytuacji kryzysowej i wojny

Ochrona dóbr kultury, rozumiana z jednej strony jako opieka nad nimi w czasie pokoju oraz poszanowanie ich w czasie kryzysu lub konfliktu zbrojnego, zobowiązuje osoby w nią zaangażowane oraz postronnych użytkowników do konkretnych działań oraz zachowań dostosowanych do czasu i zaistniałych okoliczności. Czas pokoju to okres zapobiegania i przygotowania obiektu zabytkowego lub służącego gromadzeniu dóbr kultury na możliwe zagrożenia. W czasie zbliżającego się kryzysu następuje podwyższenie gotowości służb oraz osób odpowiedzialnych za ochronę dóbr kultury. Zaistnienie sytuacji kryzysowej lub konfliktu zbrojnego czyni koniecznym podjęcie niezbędnych działań zgodnie z wcześniej ustalonymi zasadami i wytycznymi (np. plany ochrony, plan obrony cywilnej czy instrukcje dla sił zbrojnych). Ostatnim poziomem jest zabezpieczenie i dokumentowanie powstałych strat po ustaniu zagrożenia. Doświadczenie dobitnie pokazuje, że skuteczność podejmowanych działań ratunkowych często uzależniona jest od odpowiedniego stopnia uprzednich przygotowań i zabezpieczeń oraz należytego przeszkolenia właścicieli, zarządców i użytkowników obiektów zabytkowych oraz personelu instytucji gromadzących dobra kultury, czyli działań, jakie mogą i powinny być podjęte w czasie poprzedzającym pojawienie się zagrożenia. Kluczowe zatem jest należyte przygotowanie obiektów, zbiorów i zajmującego się nimi personelu do sprostania zagrożeniom i wyzwaniom, jakie stawiają różnorodne w swym charakterze i trudne do przewidzenia sytuacje kryzysowe i konflikty zbrojne.

Kompleksowe podejście do kwestii ochrony dóbr kultury w sytuacjach kryzysowych i  konfliktach zbrojnych wymaga uwzględnienia zarówno perspektywy cywilnej, jak i mundurowej, wymiany doświadczeń i współpracy wielu ekspertów celem należytego uwzględnienia wielosektorowości zagadnień związanych z ochroną dóbr kultury w sytuacji szczególnych zagrożeń i wypracowania programu kształcenia uwzględniającego komponenty wiedzy i umiejętności branżowych z kilku dziedzin i dyscyplin naukowych.

Celem projektu było opracowanie od podstaw nowego kierunku studiów podyplomowych z zakresu ochrony dóbr kultury w sytuacjach kryzysowych i wojny. W ramach projektu utworzony został interdyscyplinarny zespół ekspertów, którego zadaniem było stworzenie nowatorskiego programu studiów podyplomowych, programu kursów w zakresie ochrony dóbr kultury oraz przygotowanie i wydanie kompletu publikacji naukowych (Monografia-podręcznik, Tom 1., Monografia-podręcznik, Tom 2, Wybór źródeł krajowych, Wybór źródeł międzynarodowych, Zbiór kazusów i instrukcji). W projekcie prowadzone były warsztaty oraz spotkania projektowe mające na celu weryfikację skuteczności i adekwatności powstającego programu studiów podyplomowych oraz edukację i upowszechnianie wiedzy z zakresu ochrony dóbr kultury w sytuacji kryzysowej i wojny. W ramach projektu zrealizowano również cykl spotkań online pn. „Przy kawie o dziedzictwie”, w ramach których wraz z zaproszonymi gośćmi rozmawiano na takie tematy jak: zagrożenia pożarowe, dziedzictwo podwodne, czy też o turystyce, jako zagrożeniu dla dziedzictwa.