Marcelline Budza, aktywistka z Demokratycznej Republiki Konga, pakistańska organizacja pozarządowa Zespół Pomocy Prawnej Asmy Jahangir (Asma Jahangir Legal Aid Cell) oraz Svitlana Lukiyanchuk, pediatra-nefrolog z Ukrainy – tegorocznymi laureatami prestiżowej Nagrody im. Sérgio Vieira de Mello, Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka.
24 października 2024 roku w Willi Decjusza w Krakowie podczas uroczystej Gali została po raz 21. wręczona Polska Nagroda im. Sérgio Vieira de Mello, Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka.
W tym roku do Nagrody zgłoszono kilkanaście kandydatur. Wśród nominowanych znalazły się osoby i organizacje z różnych stron świata działające na rzecz pokoju, praw człowieka oraz dialogu religii i kultur. W pracach Kapituły udział wzięli przedstawiciele: Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, Ambasadora Federacyjnej Republiki Brazylii, Ambasadora Królestwa Szwecji w Polsce, Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodźców, Ministerstw Spraw Zagranicznych, Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezydenta Miasta Krakowa, Konsula Generalnego Stanów Zjednoczonych w Krakowie, Wydawnictwa ZNAK, Fundatorów i Inicjatorów Nagrody oraz Przewodniczący Zarządu i Dyrektor Stowarzyszenia Willa Decjusza.
Decyzją Kapituły, Polską Nagrodę im. Sérgio Vieira de Mello w 2024 r. otrzymują:
- w kategorii „Osoba”: Marcelline Budza
„Marcelline Budza jest nowoczesną feministką i obrończynią praw człowieka z Demokratycznej Republiki Konga, która aktywnie działa na rzecz wzmocnienia pozycji kobiet w kraju nękanym wojną domową i korupcją, nazywanym najniebezpieczniejszym miejscem na świecie dla kobiet. Zainspirowana historią życia swojej matki, stworzyła organizację Rebuild Women’s Hope, która pomaga kobietom przejąć kontrolę nad własnym losem. Dzięki niej kobiety w DRK mogą teraz podejmować autonomicznie decyzje, walczyć o swoje prawa, rozwijać swój potencjał i stawać się aktywnymi ekonomicznie członkiniami swoich społeczności” – mówiła w swojej laudacji Ewelina Pytel, Pełnomocniczka Prezydenta Krakowa ds. Polityki Równościowej.
- w kategorii „Organizacja pozarządowa”: Zespół Pomocy Prawnej Asmy Jahangir (Asma Jahangir Legal Aid Cell AGHS)
„Zespół Pomocy Prawnej Asmy Jahangir zasługuje na szczególne wyróżnienie z powodu skutecznego i kreatywnego powiązania działań na rzecz uświadamiania, promocji przestrzegania praw człowieka z praktyczną aplikacją pomocy dla osób potrzebujących, które nie miałyby najmniejszych szans na dochodzenie swoich praw. Pragniemy złożyć hołd także godnym następcom Asmy Jahangir , kolejnemu pokoleniu pakistańskich aktywistów, którzy nieustannie inspirują nowych liderów w wielu krajach doświadczających trudności i przeszkód. Jest to wartość uniwersalna, daleko wykraczająca poza Pakistan i Azję Południową. Właściwa odpowiedź wobec wyzwań globalnych na tym polu i przypomnienie, że walka o przestrzeganie praw człowieka jest nieustannym wysiłkiem i próbą woli nas wszystkich.” – podkreślił w swojej laudacji Jan Sobczak, I Radca w Departamencie Spraw Globalnych z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
- Nagroda Honorowa: Svitlana Lukiyanchuk (in memoriam)
„Dzieci są naszą przyszłością, a opieka nad nimi to jedno z najważniejszych i najbardziej szlachetnych zadań, jakich możemy się podjąć. Wspieranie ich rozwoju, troska i zapewnianie im bezpieczeństwa tworzy fundamenty, na których będą one mogły budować lepszy świat. Każde zaangażowanie w wychowanie młodych pokoleń to inwestycja w naszą wspólną przyszłość, pełną nadziei i możliwości. Svitlana Lukiyanchuk poświęciła swoje zaledwie 30-letnie życie wypełniając swoje zawodowe powołanie, stając jednocześnie po stronie demokracji w walce przeciwko autorytarnym reżimom – i w tej okrutnej walce o pokojowe współistnienie przyszłych pokoleń, oparte o dialog i poszanowanie życia drugiego poniosła najwyższa ofiarę.” – mówił w laudacji Wiesław Nowak, prezes ZUE S.A., będącej Sponsorem Nagrody.
Laureaci otrzymali statuetkę autorstwa Andrzeja Renesa, dyplom pamiątkowy oraz nagrodę finansową ufundowaną przez Sponsora – Grupę ZUE.
Honorowy patronat nad Polską Nagrodą im. Sérgio Vieira de Mello, Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka objęli:
AMBASADOR FEDERACYJNEJ REPUBLIKI BRAZYLII W POLSCE
AMBASADOR KRÓLESTWA SZWECJI W POLSCE WYSOKI KOMISARZ
NARODÓW ZJEDNOCZONYCH DO SPRAW UCHODŹCÓW
MARCELLINE BUDZA, Demokratyczna Republika Konga
Marcelline Budza, aktywistka, feministka i obrończyni praw człowieka narodowości kongijskiej. WYCHOWAŁA SIĘ W BUKAVU, W JEDNYM Z NAJBARDZIEJ BRUTALNYCH OKRESÓW W HISTORII DRC. JEST znana na całym świecie z działań przeciwko przemocy społeczno-ekonomicznej, której ofiarami są kobiety we wschodniej części Demokratycznej Republiki Konga, realizując misję: „Odbudowa nadziei kobiet to budowanie nadziei całego narodu.” Zainspirowana przez swoją matkę, postanowiła stworzyć organizację, która pomoże kobietom przejąć kontrolę nad własnym losem, zamiast godzić się na codzienne cierpienie, prześladowania, ubóstwo i łamanie ich praw. Studiowała agronomię na Uniwersytecie Ewangelickim w Afryce. Po studiach założyła w 2013 roku spółdzielnię Rebuild Women’s Hope, a w 2021 roku fundację o tej samej nazwie, od tego czasu niestrudzenie pracuje nad wzmocnieniem pozycji wielu kobiet, aby odzyskały niezależność ekonomiczną i stały się aktywnymi uczestnikami społeczeństwa i gospodarki.
Jej działalność została uhonorowana wieloma nagrodami na szczeblu krajowym i międzynarodowym. W 2017 roku otrzymała Humanitarną Nagrodę Roberta Burnsa od rządu Szkocji, w 2019 Nagrodę Praw Człowieka od rządu francuskiego, w 2020 roku Nagrodę Praw Człowieka od Uniwersytetu w Oslo oraz „Prix d’Excellence” przyznawaną przez społeczeństwo obywatelskie DRC. W tym samym roku otrzymała również Kanadyjską Nagrodę Publicznego Pokoju. W 2021 roku została wybrana jako jedna ze 100 światowych liderów reprezentujących Afrykę na konferencji SHE w Oslo, a w 2022 roku uhonorowano ją tytułem Femme d’Afrique en Action TV5/MONDE.
ZESPÓŁ POMOCY PRAWNEJ ASMY JAHANGIR (ASMA JAHANGIR LEGAL AID CELL) Pakistan
Zespół Pomocy Prawnej (AGHS) został założony w 1980 roku przez cztery kobiety prawniczki, z inicjatywy wybitnej działaczki, ikony ruchu na rzecz praw człowieka, prawniczki Asmy Jahagir (1952-2018), laureatki nagrody Pro Dignitate Humana. AGHS jest największym dostawcą bezpłatnej pomocy prawnej w Pendżabie i pierwszą taką organizacją prawniczą w Pakistanie. Powstała w czasie, gdy reżim wojskowy Zia-ul-Haqa wprowadził surowe prawo Hudood, ograniczające prawa kobiet i mniejszości. AGHS, z inicjatywy współzałożycielki Asmy Jahangir, od samego początku oferowała bezpłatne wsparcie prawne dla najbardziej bezbronnych grup społecznych: kobiet, dzieci, robotników przymusowych, więźniów i mniejszości religijnych. Dziś organizacja kontynuuje dziedzictwo Asmy Jahagir, realizując projekty na rzecz praw kobiet, mniejszości religijnych i osób uwięzionych. AGHS była pierwszą organizacją prawniczą, która wystąpiła przeciwko tak zwanym „zabójstwom honorowym”, m.in. w obronie pokrzywdzonych kobiet i dziewcząt. Organizacja podejmuje się obrony osób oskarżonych o tzw. bluźnierstwo (karane śmiercią), oskarżonych przed trybunałami wojskowymi, ofiar tortur, arbitralnych zatrzymań, a także reprezentuje rodziny osób „przymusowo” zaginionych, tj. porwanych z powodów politycznych przez służby specjalne. Jej aktywiści i pracownicy byli ofiarami ataków fizycznych, porwań i gróźb spowodowanych poruszaniem niewygodnych kwestii łamania praw kobiet i mniejszości religijnych. W ostatnich latach AGHS organizuje również największą konferencję prawniczą w Azji Południowej – Asma Jahangir Conference – i z sukcesem prowadzi liczne sprawy, w tym te dotyczące praw kobiet i przeciwdziałania przemocy. Zespół Pomocy Prawnej Asmy Jahangir uczestniczył w ponad 1500 sprawach sądowych rocznie, uzyskując m.in. 44 wyroki uniewinniające w sprawach, w których orzeczono karę śmierci lub dożywotniego więzienia. Tylko w 2022 r., dzięki staraniom tej organizacji, prawie 300 oskarżonych wyszło za kaucją. Grono beneficjentów działań AGHS zbliża się do liczby 45 tysięcy osób.
Obecnie organizacją kieruje od 2018 dyrektor wykonawcza Nida Aly, adwokatka Wysokich Sądów Pakistanu, która była członkiem zarządu przed śmiercią Asmy Jahangir. To ona w umieniu organizacji AGHS odebrała w Willi Decjusza Nagrodę im. Sérgio Vieira de Mello.
NAGRODA HONOROWA – SVITLANA LUKIYANCHUK, Ukraina [in memorian]
Svitlana Lukiyanchuk pracowała jako pediatra-nefrolog w Narodowym Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcy m„Ochmatdyt” w Kijowie. 8 lipca 2024 r., podczas rosyjskiego ataku rakietowego na Kijów, Svitlana Lukiyanchuk był na zmianie w szpitalu Ochmatdyt. Kiedy rozległy się syreny alarmowe, część dzieci została przeniesiona do schronu w piwnicy szpitala, a część nadal przebywała w sali dializ. Lukiyanchuk została w centrum dializ, gdzie pięcioro dzieci było podłączonych do dializatorów, których nie można było zabrać do schronu. Pomimo niebezpieczeństwa, na które wskazywały wstrząsy ziemi spowodowane przelotem i eksplozjami rosyjskich rakiet, Lukiyanchuk pozostała z młodymi pacjentami, aby upewnić się, że dializy ratujące życie mogą być kontynuowane. Nagle jedna z rakiet uderzyła w szpital, rozbijając okna centrum dializ i zabijając Svitlanę Lukiyanchuk.
O Nagrodzie
Ustanowiona w 2003 przez Stowarzyszenie Willa Decjusza, Polska Nagroda im. Sérgio Vieira de Mello, Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka (2002-2003) przyznawana jest osobom i organizacjom pozarządowym za ich działania na rzecz ochrony i promocji praw człowieka oraz pokojowego współistnienia i współdziałania społeczeństw, religii i kultur. Wśród dotychczasowych laureatów Nagrody znaleźli się m.in. Tadeusz Mazowiecki (Polska), Alaksandr Milinkiewicz (Białoruś), Krystyna Pryjomko-Serafin (Wielka Brytania), Leyla Ynus (Azerbejdżan), Pietro Bartolo (Włochy), Basil Kerski (Polska), czy Tamila Tasheva (Ukraina). Wśród uhonorowanych Nagrodą im. Sérgio Vieira de Mello znalazły się takie instytucje jak: Helsińska Fundacja Praw Człowieka (Polska), Stowarzyszenie Memoriał (Federacja Rosyjska), Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć (Polska), Fundacja przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu (Polska), Międzyreligijna Rada Albanii (Albania), Centrum Dialogu Międzyetnicznego i Tolerancji „Amalipe” (Bułgaria), Polska Miska Medyczna (Polska) czy Centrum Obrony Praw Człowieka „Wiosna” (Białoruś), Centrum na Rzecz Pokoju i Pojednania w Glencree (Irlandia).
Sérgio Vieira de Mello (1948-2003) – dyplomata brazylijski. Władał biegle sześcioma językami. Obronił dwa doktoraty z nauk humanistycznych na Sorbonie. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat pracy w ONZ piastował szereg urzędów, m.in.: Specjalnego Przedstawiciela Sekretarza Generalnego ONZ w Kosowie, Administratora Narodów Zjednoczonych dla Timoru Wschodniego, urząd Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka (2002-2003) oraz urząd Specjalnego Wysłannika Sekretarza Generalnego ONZ ds. Iraku. Podczas pełnienia tej funkcji zginął 19 sierpnia 2003 w zamachu bombowym na siedzibę placówki ONZ w Bagdadzie. Całe swoje życie działał na rzecz ochrony wolności i praw człowieka, dialogu międzykulturowego, walki z terroryzmem i kryzysem uchodźczym oraz przestrzegania prawa międzynarodowego.
