Wolność akademicka. Czy nadal ma znaczenie?

Wydarzenie dedykujemy profesorowi Feliksowi Kaputu z Demokratycznej Republiki Kongo, od 10 lat na wygnaniu, ostatnio goszczonemu przez Stowarzyszenie Willa Decjusza oraz członkom sieci Scholars at Risk, a zwłaszcza polskim uniwersytetom wspierającym prześladowanych naukowców oraz promującym swobodę myślenia, kwestionowania idei i dzielenia się nimi. 

Podwaliny pod wolność i niezależność akademicką złożone były przez średniowieczne europejskie uniwersytety. Chronione bullami papieskimi i królewskimi przywilejami, uniwersytety stały się autonomicznymi instytucjami stanowiącymi własne prawa, określającymi sposób organizacji pracy i ustanawiającymi standardy tak dla wykładowców jak i studentów. Jednak ta niezależność instytucjonalna, podobnie jak wolność nauczania i uczenia się oraz poszukiwania wiedzy, nie zawsze były mile widziane i często na przestrzeni wieków zarówno uniwersytety jak i naukowcy byli przedmiotem publicznych nacisków i krytyki.

Współczesna koncepcja wolności akademickiej obejmuje dwa zagadnienia. Pierwsze, oparte na pojęciu podziału władzy, dotyczy prawa instytucji do definiowania własnej misji i priorytetów, prawa do tworzenia programów nauczania i autonomii w zarządzaniu. Drugie odnosi się do wolności pracy dydaktycznej w tym do podejmowania kontrowersyjnych tematów bez obawy o działania odwetowe.

Wolność akademicka jest istotna i konieczna ponieważ nasza przyszłość zależy od postępu myśli, nauki i technologii, a dogłębna znajomość zmian zachodzących w społeczeństwach ma szczególne znaczenie dla tworzenia polityk oraz dobrobytu państw i społeczeństw. Dlatego skutki ograniczania swobody dyskursu akademickiego i prześladowanie naukowców mogą mieć długofalowe i poważne konsekwencje.

‘Vemos, ouvimos e lemos. Não podemos ignorar’ czyli „Widzimy, słyszymy i czytamy. Nie możemy lekceważyć” śpiewała Sophia de Mello Breyner, gdy w Portugalii toczyły się walki o wolność. Jej słowa mogą stać się mottem dla Scholars at Risk – międzynarodowej sieci instytucji akademickich i osób, których misją jest ochrona prześladowanych członków społeczności uniwersyteckiej oraz promocja wolności akademickiej.